Botanische reis door Kirgizie

Met alle plezier stuur ik hierbij een indruk van mijn recente botanische reis naar Kirgizië.

Als botanicus waren mijn verwachtingen voor deze botanische reis naar Kirgizië vooraf hoog gespannen, want Kirgizië staat immers bekend als het ideale vakantieland voor de plantenliefhebber.

Ten eerste, is de flora van Kirgizië is met haar ca. 4,000 soorten bloemplanten buitengewoon rijk aan soorten. Ter vergelijking: de hele Flora Europaea bestaat uit ‘slechts’ ca. 11,000 soorten. Met andere woorden, in Kirgizië kunnen we op een relatief klein oppervlak (ca. 2% van Europa) ongeveer een derde van het totaal aantal plantensoorten in heel Europa aantreffen.

Ten tweede is de samenstelling van de flora uniek. Karakteristiek zijn de vele soorten bolgewassen zoals uien (84 soorten), geelsterren (Gagea; 30 soorten) en natuurlijk de tulpen (24 soorten). Daarnaast heeft de bergflora duidelijk affiniteit met de alpenflora. Primula’s (35 soorten) zoals de rotsjasmijn (Andosace, 15 soorten) en gentianen (Gentiana, 20 soorten) zijn algemeen en ook struikel je op veel plaatsen over het edelweiss. Opvallend is ook het grote aantal soorten hokjespeulen (Astragalus, ca. 200 soorten; Oxytropis 64 soorten).

Ten derde heeft Kirgizië lange winters waardoor de groeiperiode van de planten erg kort is. In de korte periode van april tot september moeten de planten bloeien en zaden produceren waardoor in het voorjaar veel planten tegelijkertijd in bloei staan, resulterend in enorme velden bloeiende planten.

Ten vierde is Kirgizië een grotendeels agrarisch land met extensieve landbouw. Bijna de helft van het land bestaat uit permanente weilanden waarop schapen en paarden ronddwalen. Kunstmest, bestrijdingsmiddelen en machinale grondbewerking zijn hier commercieel niet haalbaar of onmogelijk vanwege het terrein. Deze extensief beweide permanente weilanden vormen bloemenzeeën die een indruk geven van hoe Europa er voor de industriële revolutie uit gezien moet hebben.

Ten vijfde is het landschap van Kirgizië enorm gevarieerd. Niet alleen varieert de hoogte van 132m tot 7,439m (Jengish Chokusu), maar ook hebben verschillende delen van het land een totaal andere geologische geschiedenis. Het een en ander heeft tot gevolg dat over korte afstanden zowel het klimaat (hoogte, expositie van de helling) als de bodem enorm kunnen variëren. Gletsjerdalen, hoogvlaktes, rivierafzettingen, vruchtbare valleien en ‘badlands’ wisselen elkaar af binnen enkele tientallen kilometers en ieder landschapstype heeft een eigen unieke flora. Wat wil je als botanicus nog meer?

Met bovenstaande feiten in mijn achterhoofd was het niet verwonderlijk dat mijn verwachtingen voor deze botanische reis hoog gespannen waren. Daarmee was het risico van teleurstelling aanzienlijk. Het tegendeel was echter waar. Na afloop van twee weken botaniseren in Kirgizië kan ik alleen maar concluderen dat mijn hoge verwachtingen zelfs werden overtroffen.

Niet alleen hebben we, zoals verwacht, de meest mooie en zeldzame plantjes gezien en kunnen fotograferen, maar ik was totaal niet voorbereid op het overal aanwezige fantastische landschap als achtergrond. Of we nu aan het zandstrand lagen langs de zuidkust van het Issyk-Kul meer of over de hoogvlaktes bij Son-Kul dwaalden, overal werden we omringd door meer dan 4000 m hoge besneeuwde majestueuze bergtoppen. Fantastisch. Je zou bijna vergeten waar we voor gekomen waren: de plantjes. En ook daar was genoeg te zien.

Mijn favoriete plantje was uiteindelijk de Trollius lilacinus. Uit de Alpen kennen we de beschermde Europese trollius (kogelboterbloem) met haar grote gele bloemen. Daarentegen heeft deze Trollius uit Kirgizië delicate bleekblauwe bloemetjes die wel van ijs leken. Omdat de Trollius lilacinus één van de eerste bloemetjes is die tevoorschijn komen als de smeltende sneeuw zich terugtrekt staan deze ijsbloemetjes op de perfecte plek voor een toverachtig plaatje. Voor een foto-overzicht van de honderden plantjes die we op onze reis gezien hebben, zie https://flic.kr/s/aHskfFixfu.

Tenslotte moet nog vermeld worden dat de organisatie van de reis ook perfect was. Onderdak, eten, reistijden, afwisseling en persoonlijke vrijheid waren uitstekend geregeld. Naast de aanwezigheid van een prima chauffeur en een perfecte reisleidster had voor mij de aanwezigheid van de uitstekende botanische gids zeer veel meerwaarde. Wat is het zien van een mooi plantje tenslotte waard voor een plantenliefhebber als je de naam niet kent?

Maar niet alleen de meest fanatieke botanici in onze groep waren in hun nopjes. Botanici vertonen soms een wat vreemd gedrag als je ze loslaat in een bloemenweide met edelweiss, gentianen en tulpen, maar gelukkig was er ook voor de gewone wandelaars binnen onze groep voldoende ruimte om ‘hun eigen pad’ te kiezen, zo gezegd.

Tot de volgende keer,

Jan Wolf (bioloog en in 2016 ook reisleider van deze reis)